“Doe toch normaal!”  wordt er vaak geroepen, soms zelf op plekken waar dat niet normaal is. Maar wat is nou eigenlijk normaal? Volgens mij hangt dat af van wat je gewend bent, en wordt het beïnvloed door waar je vandaan komt en hoe je opgevoed bent. Wat de ene persoon heel normaal vindt, is voor de ander volstrekt abnormaal en zelfs verwerpelijk. Wat het ingewikkeld maakt, is dat mensen vaak geen woorden hebben voor zaken die vanzelfsprekend en normaal zijn. Zo gaan we met elkaar om en dat je hoor je te weten, dus blijft het meestal impliciet. Wel waarneembaar en daardoor benoembaar is datgene dat afwijkt van de norm. Dus zien we vooral dingen om ons heen die niet normaal zijn, want dat valt op.

Hier een aantal voorbeelden over wat normaal is voor de één, maar niet voor de ander. Als jij nog meer mooie voorbeelden weet, dan hoor ik dat graag van je.

Gedragsregels
In veel samenlevingen zijn de regels voor gedrag heel duidelijk aangegeven. Je weet wat je kunt verwachten van anderen, als je zelf ook maar doet wat er van je wordt verwacht. Hierdoor worden onvoorspelbaarheid, twijfel en chaos zoveel mogelijk uitgebannen. Zo betekent in Japan oprechtheid, dat je de regels kent, en weet wat van je verwacht wordt. Of nog sterker, je weet wat je van jezelf verwacht om zelfrespect te kunnen hebben, doordat je de kracht en de wil hebt om er naar te leven, ook als het ingewikkeld wordt.

Complimenten
Er was een Japanner die in de VS studeerde en woonde in een studentenhuis. Hij kreeg regelmatig compli­menten over z’n fiets. “Goh wat heb jij een mooie fiets!“ “Het is niets bijzonders, het is de goedkoopste die ik kon vinden!” “Ik vind hem mooi. Goeie dag verder.”  Nadat dit vaker gebeurde vroeg de Japanner zich af waarom mensen zijn fiets niet mooi vonden. De Amerikanen vonden dat hij raar met complimenten omging. Het probleem was dat in de Japanse samenleving het geven van complimenten een heel ritueel is met verschillende fases van prijzen en afweren. Een compliment gelijk accepteren is niet beleefd. Degene die het compliment gaf, had normaalgesproken verder moeten gaan met een opsomming van wat er allemaal zo mooi was aan die fiets. Dat hij dat niet deed duidde erop dat het eigenlijk geen compliment was. (*1)

Vragen
In onze Westerse samenleving staan vragen centraal. Als er een vraag wordt gesteld, dan opent zich een doos van Pandora aan nieuwe vragen die er uit voortkomen. In een samenleving die naar binnengericht is, zoals bijvoorbeeld Afghanistan, word je geboren met antwoorden en worden vragen gezien als ontwrichtend. Je stelt daar alleen een vraag als het antwoord bekend is. “Waarom regende het dit jaar niet?” “Omdat God het wil.”  “Maar waarom?” “Iemand heeft de wetten van de Islam overtreden.” (*2)

Een probleem dat niet wordt benoemd bestaat niet
In geritualiseerde en formele culturen als Japan en China komt het zelden voor dat men je corrigeert of dingen uitlegt. Je hoort het te weten en men raakt totaal van slag als dat niet zo is. Het bijzondere is dat je daar dan weer niets van merkt, want probleemsituaties worden opgelost door niets te doen, of door net te doen alsof het niet zo is. Als men zou erkennen dat er iets aan de hand is, dan moet er actie worden ondernomen en actie is heel, heel erg serieus. (*3) Wanneer een Japanner zich schaamt over iets dat hij fout heeft gedaan, zegt hij meestal niks. Maar heeft hij niets verkeerd gedaan, en weet hij dat ook, dan zal hij zich waarschijnlijk verontschuldigen. (*4)

Alleen zijn
In onze geïndividualiseerde Westerse cultuur is alleen zijn heel normaal, maar voor veel andere samenlevingen, zoals Noord Afrika en het Midden Oosten, is het iets wezensvreemd. Daar geldt dat je zonder anderen eigenlijk geen identiteit en geen leven hebt. Een paradijs zonder mensen is als de hel, en daar moet je zeker niet binnentreden. Mensen om je heen voeden je door hun aanwezigheid en geven je energie. Terwijl alleen zijn je van het leven berooft. Mocht je toch een moment alleen willen zijn, dan zeg je gewoon even niks, zo simpel is het. Maar zelfs als je alleen maar luistert naar anderen, dan ben je nog steeds betrokken, want dat kan op veel niveaus tegelijkertijd.

Barbaars
“Ik herinner me dat ik sprak met een oude kannibaal, die van de missionarissen had gehoord over de oorlog in Europa. Wat hij vooral van me wilde weten was hoe wij Europeanen het voor elkaar kregen om zulke enorme hoeveelheden mensenvlees te eten, gezien het feit dat er zoveel slachtoffers van de strijd waren. Toen ik hem verontwaardigd liet weten dat Europeanen hun vijanden niet opeten, kijk hij me aan met grote afschuw en vroeg hij me wat voor verschrikkelijke barbaren we niet waren om te doden zonder enig doel.” (*5)

Zoals je ziet aan deze voorbeelden, is het begrip normaal heel relatief. En dat geldt niet alleen voor verschillen tussen culturen, maar ook voor verschillen binnen een cultuur zelf, verschillen in relaties tussen mensen en zelfs voor verschillen tussen allerlei kanten in jezelf. Diversiteit heeft een meerwaarde, we leren er anders door kijken en denken, we leren er door accepteren dat niet iedereen hetzelfde hoeft te zijn. Het blijft verrassend, wonderlijk en boeiend, als je daar voor openstaat en je niet bang laat maken door wat onvoorspelbaarheid in je leven.

NOTEN
*1 Edwin O.Reischauer – The United States & Japan (Cambridge 1965).
*2 Louis Dupree – Moving Mountains in Afghanistan, in: Robert B.Textor (ed) – Cultural Frontiers of the Peace Corps (Cambridge 1966), p.107-24.
*3 Edward T. Hall – Beyond Culture (New York 1977),p.161.
*4 Frans Boenders in gesprek met Donald Keene, in: de Gids 4/5 (1978),p.284-96.
*5 De beroemde antropoloog Bronislaw Malinowski (1884-1942), geciteerd in: Julius E. Lips – The Savage Hits Back (New York 1966),p.VIII.